Chuyển đổi số trong nền kinh tế nói chung và lĩnh vực báo chí nói riêng là vấn đề nóng hổi được thảo luận tại nhiều diễn đàn trong vài năm trở lại đây. Đặc biệt, hai năm “chiến đấu” với dịch bệnh COVID-19 khiến các ngành, nghề đều phải chuyển mình để thích nghi và tồn tại.
Tuy nhiên, chuyển đổi số không chỉ dừng lại ở thời điểm dịch bệnh hay một giai đoạn nào mà phải là một quy trình tiếp diễn liên tục. Môi trường tiếp nhận thông tin đã thay đổi, độc giả đã thay đổi thói quen. Do vậy, nếu báo chí chỉ duy trì nền tảng cũ, cách làm cũ thì sẽ mất người đọc, mất vị thế và không thể phát huy vai trò tuyên truyền của mình.
Nhân kỷ niệm 97 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, ông Nguyễn Đức Lợi, Phó Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam chia sẻ với độc giả báo VietnamPlus những vấn đề của báo chí hiện nay trong công cuộc chuyển đổi số.
“Chúng tôi không thể làm thay cơ quan báo chí”
– Thưa nhà báo, Đại hội lần thứ XI của Hội nhà báo đã xác định nhiệm vụ trọng tâm trong nhiệm kỳ này là chuyển đổi số. Vấn đề này cũng đã được thảo luận trong Hội báo toàn quốc vừa qua. Vậy xin ông cho biết vấn đề này đã được cụ thể hóa như thế nào?
Nhà báo Nguyễn Đức Lợi: Chuyển đổi số là một trong những định hướng lớn của Hội Nhà báo Việt Nam trong nhiệm kỳ này. Nói đúng ra là Hội Nhà báo xác định mục tiêu hỗ trợ, khuyến khích và tạo điều kiện cho các cơ quan báo chí thực hiện chuyển đổi số. Chúng tôi không thể làm thay các cơ quan báo chí trong nhiệm vụ này.
Chuyển đổi số là nhu cầu cấp bách hiện nay đối với báo chí, với những người làm báo. Trên thực tế, không phải chỉ trong lĩnh vực báo chí mà chuyển đổi số đã trở thành một xu hướng ngày càng mạnh mẽ và không thể đảo ngược trong tất cả mọi lĩnh vực đời sống xã hội. Báo chí tất nhiên nằm trong xu hướng đó.
Mặc dù chúng ta đã đề cập nhiều đến thuật ngữ này, nhưng để hiểu rõ chuyển đổi số là gì, bản chất của nó, thực hiện nó như thế nào và nhất là chuyển đổi số trong lĩnh vực báo chí là làm những gì thì chúng ta cần phải nghiên cứu thêm.
Tôi cho rằng hiện nay một số các cơ quan báo chí ở Việt Nam đã thực hiện chuyển đổi số một phần. Người làm báo đã áp dụng một số phương thức tác nghiệp mới, sử dụng công nghệ hiện đại, tổ chức các tòa soạn theo hướng đa phương tiện, tòa soạn hội tụ. Công chúng cũng đang được tiếp cận với các sản phẩm thông tin đa dạng, hiện đại.
Tuy nhiên, để thực hiện đầy đủ, toàn diện chuyển đổi số thì trước hết, chúng ta cần phải thay đổi tư duy. Điều đó nghĩa là thay đổi ngay từ cách quản lý, quản trị một tờ báo cũng như xây dựng đội ngũ những con người am hiểu công nghệ, có phương thức tác nghiệp hiện đại. Thứ hai là việc tổ chức sản xuất thông tin cũng phải diễn ra theo hướng số hóa tất cả các công đoạn. Thứ ba, các tòa soạn cần xây dựng kho dữ liệu lớn, hoặc tham gia kho dữ liệu dùng chung (big data). Điều cuối cùng là đầu tư cho những trang thiết bị làm báo hiện đại.
Tóm lại, muốn chuyển đổi số thì các cơ quan báo chí phải có nguồn lực bao gồm nhân lực và tài lực, tức là tài chính để đầu tư. Ngoài ra, báo chí không thể thiếu sự hỗ trợ của cơ quan chủ quản, của Nhà nước.
Con đường chuyển đổi số còn rất dài và chúng ta cần phải làm nhanh bởi con người thời đại hiện nay đã thay đổi, báo chí cũng phải thay đổi nhanh để đáp ứng được nhu cầu tiếp cận thông tin của độc giả.
– Để thực hiện được nhiệm vụ chuyển đổi số thì vai trò của người đứng đầu là rất quan trọng. Những năm vừa qua, chúng ta đã nói rất nhiều đến chuyển đổi số. Ông có đánh giá thế nào về sự chuyển biến trong tư tưởng, cách làm của những người đứng đầu các cơ quan báo chí hiện nay?
Nhà báo Nguyễn Đức Lợi: Đúng vậy, để chuyển đổi số thành công thì quyết tâm của người đứng đầu là một trong các yếu tố quan trọng. Khi người lãnh đạo quyết tâm và có khả năng, hiểu biết về chuyển đổi số thì mọi việc sẽ rất thuận lợi. Tuy nhiên, tôi cho rằng người đứng đầu có thể không am hiểu về chuyển đổi số nhưng có quyết tâm thì vẫn có thể thực hiện được.
Thời gian qua, chúng ta đã thấy nhiều lãnh đạo của các cơ quan truyền hình, phát thanh, báo điện tử bộc lộ rõ quyết tâm này. Một số tờ báo đã đổi mới rất quyết liệt cách thức truyền tải thông tin đến độc giả.
Tôi có một ví dụ rất rõ ràng là nhà báo Lê Quốc Minh, trước đây là Tổng biên tập của Báo điện tử VietnamPlus, Phó Tổng giám đốc Thông tấn xã Việt Nam và hiện nay là Tổng biên tập Báo Nhân dân. Có thể nói VietnamPlus là tờ báo đi đầu trong việc hiện đại hóa hoạt động của mình trên các nền tảng số, tạo ra các sản phẩm mới mẻ, hấp dẫn như megastory, long-form, podcast…
Bên cạnh đó, tôi cũng nhận thấy nhiều nhà lãnh đạo còn có tâm lý ngại thay đổi, chưa dám tiếp nhận những điều mới mẻ, chưa thể hiện được quyết tâm chuyển đổi số.
Đứng trước một vấn đề mới đi kèm với nhiều thách thức, yêu cầu thì họ cảm thấy e dè, né tránh. Đó là điều dễ hiểu nhưng đứng trước xu thế tất yếu của thời đại, người nào không thay đổi thì sẽ bị thay thế, tòa soạn nào không thay đổi thì sẽ mất độc giả. Nói cách khác là bị gạt sang bên lề dòng chảy của sự phát triển.
– Thưa ông, có ý kiến cho rằng là chuyển đổi số thực chất là các cơ quan báo chí đang thay đổi cách tăng doanh thu, thông qua việc thu hút độc giả để từ đó bán quảng cáo cũng như thực hiện thu phí người dùng. Ông nghĩ sao về điều này?
Nhà báo Nguyễn Đức Lợi: Có một thực trạng là các cơ quan báo chí, nhất là báo in, đang bị sụt giảm về doanh thu quảng cáo. Nguồn thu này đã bị san sẻ cho các kênh truyền thông mạng xã hội.
Việc thu phí độc giả đã xuất hiện trên thế giới từ lâu còn ở Việt Nam thì mới xuất hiện vài năm gần đây và cũng mới có vài tờ báo thực hiện nội dung thu phí, nhưng hiệu quả chưa cao. Nguyên nhân là thói quen đọc báo miễn phí của người Việt rất khó thay đổi và các cơ quan báo chí chưa có sản phẩm đủ hấp dẫn.
Muốn thu phí thì chúng ta phải có những tác phẩm thực sự giá trị, những bài phân tích sâu và có những dữ liệu quý giá, tiếp cận được đúng đối tượng độc giả có nhu cầu.
Để giải quyết vấn đề này thì các cơ quan báo chí cần những cây bút có năng lực, những chuyên gia công nghệ để tạo ra những sản phẩm có nội dung chất lượng, có sức hút. Bên cạnh những dòng chữ truyền thống, cần tô điểm thêm cho sản phẩm báo chí bằng hình ảnh, đồ họa, video…
Đau đầu bài toán nhân lực