Khai phá tiềm năng giao thông thủy ở TP HCM
Sau sáp nhập, TP HCM tập trung xây dựng hệ thống giao thông thủy, cảng biển... với định hướng trở thành trung tâm vận tải đường thủy tầm cỡ trong khu vực
TP HCM sau sáp nhập có mạng lưới đường thủy phong phú ở cả khu vực nội thành lẫn ngoại thành cũng như đặc khu Côn Đảo.
Phát triển chưa tương xứng
Sự phong phú ấy cộng thêm các cảng biển đón được tàu cỡ lớn, những tuyến vận tải, du lịch, đặc biệt là đường cao tốc Bạch Đằng - Vũng Tàu, phà Cần Giờ - Vũng Tàu... đã mang tới cho TP HCM nhiều lợi thế về vận tải, du lịch, tạo động lực phát triển logistics cũng như giảm áp lực giao thông đường bộ.
Tuy nhiên, theo đánh giá của Sở Xây dựng TP HCM, kết cấu hạ tầng cảng, bến ở thành phố chưa phát triển tương xứng với tiềm năng. Cụ thể, bến cảng biển quy mô lớn hiện rất ít, không đủ đón nhiều tàu mẹ cùng lúc.
Hệ thống cảng, bến thủy nội địa, cảng cạn vẫn manh mún, thiếu hoàn thiện so với quy hoạch, còn nhiều vướng mắc liên quan các quy định về đầu tư, đất đai. Con số 37 cảng thủy đang hoạt động/108 cảng quy hoạch; 354 bến thủy nội địa đang hoạt động/636 bến quy hoạch; 132 tuyến thủy nội địa trên chiều dài hơn 1.430 km là khá khiêm tốn.
Bên cạnh đó, việc liên kết đa phương thức gồm đường bộ, đường sắt, đường thủy chưa thật liền mạch. Không ít tuyến vận tải hàng hóa chưa phát huy hiệu quả do hạn chế về luồng lạch, tĩnh không.
Toàn thành phố có 5 tuyến vận tải hành khách đường thủy, gồm: buýt sông số 1 (Bạch Đằng - Linh Đông), tàu cao tốc bến Bạch Đằng - Vũng Tàu, phà biển Cần Giờ - Vũng Tàu, tàu cao tốc từ Cảng Sài Gòn ra Cảng Bến Đầm (Côn Đảo), tàu cao tốc từ Vũng Tàu ra Cảng Bến Đầm, chưa đủ đáp ứng nhu cầu.
Ưu tiên đầu tư gần 30 dự án
Sở Xây dựng TP HCM vừa đề xuất đưa hàng loạt dự án phát triển mạng lưới giao thông thủy, kết cấu hạ tầng đường thủy và các cảng, bến thủy vào danh mục dự án trọng điểm ưu tiên đầu tư thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050.
Sở Xây dựng nhận định để TP HCM khai phá tiềm năng giao thông thủy, trở thành trung tâm vận tải đường thủy dẫn đầu cả nước, có quy mô tầm cỡ khu vực Đông Nam Á và châu Á, góp phần phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng - an ninh thì phải đầu tư xứng tầm theo quy hoạch đã được duyệt.
Trước mắt, cần hình thành 2 hành lang vận tải thủy chính. Thứ nhất, hành lang Bắc - Đông Nam gồm Bắc Tây Ninh, Bình Dương, Đồng Nai - trung tâm thành phố - Hiệp Phước, Cần Giờ, Vũng Tàu, Cái Mép - Thị Vải. Thứ hai, hành lang Đông - Tây gồm Tây Nam Bộ, Nam Tây Ninh - trung tâm thành phố - Hiệp Phước, Cần Giờ, Vũng Tàu, Cái Mép - Thị Vải. Trên 2 hành lang này sẽ tập trung phát triển 4 trục động lực kết nối với khu vực trung tâm TP HCM.
Cụ thể hơn, giai đoạn 2026-2030, TP HCM sẽ phát triển hạ tầng cho khu vực trung tâm, ưu tiên đầu tư hệ thống cảng hành khách quốc tế Nhà Rồng - Khánh Hội, cảng hành khách khu công viên Bến Bạch Đằng. Song song đó, khuyến khích đầu tư, hình thành bến thủy nội địa phục vụ hành khách công cộng, nâng cấp nhiều tuyến rạch quan trọng.
Phía Bắc TP HCM sẽ xây dựng ít nhất 1 cảng thủy hàng hóa, 1 cảng thủy hành khách, 1 cảng cạn, hình thành nhiều bến thủy nội địa. Phía Nam hoàn thành cảng khách quốc tế Vũng Tàu và triển khai một số bến cảng container quốc tế tại khu vực Cần Giờ - Cái Mép - Thị Vải...
Tính chung, trong giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050, TP HCM có gần 30 dự án trọng điểm được đưa vào danh mục ưu tiên đầu tư, gồm mạng lưới giao thông thủy, cảng, bến thủy, nạo vét luồng lạch...
Khơi dòng phát triển
Nhấn mạnh vai trò quan trọng của hệ thống giao thông thủy, TS Phạm Viết Thuận, Viện trưởng Viện Kinh tế Tài nguyên và Môi trường TP HCM, nhận xét giao thông thủy không chỉ là huyết mạch vận chuyển hàng hóa, phát triển logistics, chia sẻ với giao thông đường bộ mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của thành phố.
Theo TS Phạm Viết Thuận, nếu TP HCM đầu tư tương xứng thì không chỉ đánh thức tiềm năng giao thông thủy, tạo đà phát triển kinh tế biển, kinh tế sông nước mà còn lưu giữ văn hóa sông nước, tạo bản sắc riêng cho đô thị. Các cơ quan thẩm quyền nên sớm có biện pháp tháo gỡ vướng mắc về hạ tầng, bến bãi, quy hoạch hành lang đất sông rạch để tạo thuận lợi cho doanh nghiệp đầu tư xã hội hóa.
Tâm đắc với du lịch sông nước và coi đây là bản sắc không thể thiếu của TP HCM, ông Nguyễn Kim Toản, Giám đốc Công ty TNHH Thường Nhật - đơn vị khai thác tuyến buýt sông số 1, cho rằng lịch sử phát triển của thành phố gắn liền với hình ảnh "trên bến dưới thuyền", tạo nên nét văn hóa độc đáo mà ít nơi nào có được. Với hệ thống kênh rạch chằng chịt, đa dạng, cộng thêm lợi thế hợp nhất với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu thì việc phát huy tiềm năng giao thông thủy ở TP HCM là hết sức đúng đắn.
Ông Nguyễn Kim Toản nhìn nhận bên cạnh việc đầu tư hạ tầng cảng, bến thủy, mở mang luồng tuyến thì vấn đề tháo gỡ các điểm nghẽn về cơ chế cho thuê đất, quy hoạch sử dụng đất hành lang ven sông rạch cũng rất cần thiết. "Khi có cơ chế thì doanh nghiệp sẵn sàng đấu thầu, chung tay cùng thành phố phát triển bến bãi, mở mang du lịch và đầu tư các tuyến buýt đường sông phục vụ người dân" - ông quả quyết.
Ông Phan Xuân Anh, Chủ tịch HĐQT Công ty Du Ngoạn Việt, cũng cho rằng phát triển du lịch sông nước phải gắn với hạ tầng bến bãi trên bờ. Đất ven sông ở TP HCM phần lớn thuộc sở hữu công, nếu không có chính sách cho thuê dài hạn thì doanh nghiệp khó đầu tư. Do đó, thành phố cần lập tổ công tác chuyên trách nhằm tháo gỡ việc này.
Phát huy lợi thế
Tại hội thảo Phát triển giao thông thủy kết nối vận tải hành khách và du lịch TP HCM giai đoạn 2025 - 2030 do Viện Nghiên cứu Phát triển thành phố tổ chức mới đây, TS Nguyễn Thị Hậu đánh giá TP HCM có lợi thế lớn khi vừa là đô thị sông nước vừa mang đặc trưng hướng biển.
Theo TS Nguyễn Thị Hậu, các dòng sông ở TP HCM không chỉ mang giá trị giao thông mà còn gắn với lịch sử, văn hóa, tín ngưỡng và làng nghề truyền thống. Ngoài việc tập trung đầu tư bến bãi, luồng lạch để phát triển giao thông thủy, TP HCM cần khôi phục bản sắc sông nước như làng nghề, bến chợ, cơ sở tôn giáo, bảo tồn các khu nhà sàn ven sông để phát triển du lịch cộng đồng.
