Bót Catinat: Di tích lịch sử, văn hoá giữa trung tâm Thành phố

Tổng thư ký Hội khoa học lịch sử Thành phố Nguyễn Thị Hậu, Chủ tịch Hội di sản Văn hoá Thành phố Lê Tú Cẩm, Phó Giám đốc Sở Văn hoá và Thể thao Nguyễn Minh Nhựt, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích Lâm Thiếu Kỳ đồng chủ trì hội thảo.

Làm rõ quá trình hình thành của di tích, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích Lâm Thiếu Kỳ nhấn mạnh Bót Catinat (số 164, đường Đồng Khởi, phường Sài Gòn) được xem như một trong những công trình tiêu biểu của TP.HCM, vừa mang dấu ấn kiến trúc văn hoá đặc sắc, vừa là chứng tích lịch sử cách mạng.

Công trình được xây dựng vào nửa cuối thế kỷ XIX, ban đầu là kho vận của thực dân Pháp, đến năm 1917 trở thành trụ sở cảnh sát và mật thám, trung tâm điều hành bộ máy an ninh thuộc địa, chuyên giám sát và đàn áp phong trào cách mạng ở Nam Bộ. Trong giai đoạn 1917 - 1945, hàng ngàn chiến sĩ cách mạng bị giam giữ, tra tấn tại đây, trong đó có nhiều tên tuổi lớn như Tôn Đức Thắng, Nguyễn Thị Minh Khai, Phạm Văn Đồng, Hà Huy Tập, Huỳnh Tấn Phát, Nguyễn Văn Linh…

Sau năm 1954, Bót Catinat là trụ sở Bộ Nội vụ của chính quyền Sài Gòn, tiếp tục được sử dụng như công cụ đàn áp phong trào đấu tranh của nhân dân. Đến ngày 30/4/1975, nơi đây trở thành trụ sở Sở Văn hoá và Thông tin, nay là Sở Văn hoá và Thể thao TP.HCM.

“Về giá trị lịch sử, công trình được xem như một biểu tượng kép, vừa tố cáo tội ác tàn bạo của thực dân, vừa tôn vinh tinh thần bất khuất, kiên cường của dân tộc Việt Nam, gắn liền với quá trình đấu tranh giải phóng dân tộc. Về kiến trúc, công trình mang phong cách tân cổ điển Pháp, được điều chỉnh phù hợp khí hậu nhiệt đới, tạo nên một điểm nhấn kiến trúc ngay giữa trung tâm thành phố”, ông Lâm Thiếu Kỳ nhận định.

Theo PGS.TS Hà Minh Hồng - Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử TP.HCM, trải qua 144 năm tồn tại gắn với nhiều giai đoạn thay đổi của đất nước, Bót Catinat có đủ thời gian để trở thành di sản lịch sử. Nhà giam giữ, nơi tra tấn, phòng tù nhân, kiến trúc Pháp tại các phòng làm việc,.. tại nơi này là những dấu tích cần lưu giữ để tưởng niệm và giáo dục truyền thống đấu tranh cách mạng cho các thế hệ tiếp nối.

Để làm được việc này, TS. Nguyễn Thị Hậu - Tổng thư ký Hội khoa học lịch sử Thành phố đề xuất, với trường hợp Bót Catinat hiện đang là trụ sở của Sở Văn hoá và Thể thao TP.HCM, công tác bảo tồn nên được thực hiện theo hướng “di sản trong công sở”, tức là vẫn giữ chức năng chính của nơi làm việc nhưng tạo không gian mở để cộng đồng tiếp cận. Để thực hiện, xung quanh công trình có thể lắp đặt bảng thông tin song ngữ, ứng dụng nghệ thuật chiếu sáng kiến trúc vào ban đêm, bố trí không gian trưng bày nhỏ tại tầng trệt, lồng ghép hình ảnh mang tính lịch sử vào nội thất để cán bộ - người dân đến làm việc vẫn tiếp cận được di sản,...

Theo Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích Lâm Thiếu Kỳ, những ý kiến từ chuyên gia, nhân chứng và tài liệu trình bày tại hội thảo đã góp phần làm sáng rõ giá trị lịch sử – văn hoá của Bót Catinat. Đây cũng là cơ sở khoa học quan trọng để tiến tới lập hồ sơ đề nghị xếp hạng di tích lịch sử – văn hoá cấp thành phố.

Phát biểu kết luận, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM Nguyễn Minh Nhựt cho rằng, kết quả của hội thảo không chỉ dừng lại ở dữ liệu, con số, thông tin lịch sử. Quan trọng hơn cả, sự kiện góp phần khẳng định ý nghĩa to lớn của việc bảo vệ và phát huy giá trị lịch sử của di tích Bót Catinat, như một lời tri ân sâu sắc đối với sự hi sinh vì độc lập dân tộc của các bậc tiền nhân, đồng thời khẳng định trách nhiệm của thế hệ hôm nay trong việc giữ gìn ký ức lịch sử và đô thị.

“Việc bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử của di tích này không chỉ mang ý nghĩa riêng đối với TP.HCM mà còn có giá trị trong việc xây dựng bản sắc văn hóa dân tộc trong kỷ nguyên vươn mình của đất nước”, ông nhấn mạnh và đề nghị Trung tâm Bảo tồn di tích phối hợp cùng các đơn vị liên quan nghiên cứu, hoàn thiện hồ sơ để trình cấp có thẩm quyền xếp hạng Bót Catinat là Di tích cấp Thành phố, phấn đấu hoàn thành nhân dịp kỷ niệm 85 năm ngày Nam Kỳ khởi nghĩa (23/11/1940 - 23/11/2025).

Huyền Mai - Xuân Thiện