Từ 1.7.2025, chính sách BHXH có lợi cho lao động tự do thế nào?

Người lao động tự do tham gia BHXH tự nguyện là diện không làm việc theo hợp đồng lao động nên tham gia BHXH trên cơ sở tự nguyện, tự đóng.

Luật BHXH sửa đổi năm 2024 (có hiệu lực từ ngày 1.7.2025) mang đến một số thay đổi đột phá cho lao động tự do.

1. Giảm thời gian đóng BHXH để hưởng lương hưu

Thứ nhất là giảm thời gian tối thiểu đóng BHXH từ 20 năm xuống còn 15 năm để được hưởng lương hưu. Điều kiện hưởng lương hưu với người lao động tự do tương tự khu vực bắt buộc.

Trước năm 2025, nhiều lao động tự do bắt đầu tham gia BHXH khi đã lớn tuổi nên khó đạt mốc 20 năm. Do đó, họ thường lựa chọn đóng 1 lần cho những năm còn thiếu khi sắp đến tuổi nghỉ hưu để đủ điều kiện hưởng lương hưu.

Nếu không đủ khả năng đóng bù, người lao động sẽ hưởng BHXH 1 lần và không có lương hưu về già.

Theo số liệu của cơ quan BHXH, thực tế trong những năm gần đây, số người tham gia BHXH tự nguyện tăng nhanh (đạt gần 2,3 triệu người năm 2024) nhưng đa số mới tham gia được vài năm. Do đó, nếu không có thay đổi, nhiều người trong số họ có nguy cơ bỏ cuộc giữa chừng hoặc rút 1 lần do thấy 20 năm quá xa.

Việc giảm thời gian đóng xuống còn 15 năm để hưởng lương hưu theo chính sách mới sẽ tạo động lực cho người lao động duy trì tham gia BHXH.

Người tham gia muộn, đóng ngắt quãng, hay những người gần tuổi hưu với 13 - 14 năm đóng vẫn có thể chờ thêm vài năm hoặc đóng bù để đủ 15 năm để hưởng chế độ hưu trí.

2. Bổ sung chế độ thai sản

Thứ hai, luật BHXH 2024 còn tăng tính hấp dẫn cho BHXH tự nguyện bằng cách bổ sung chế độ thai sản.

Phụ nữ buôn bán nhỏ, nông dân, lao động tự do... nếu tham gia BHXH tự nguyện bây giờ vừa hướng tới lương hưu, vừa được hưởng thai sản khi sinh con.

Theo luật BHXH năm 2024, lao động nữ sinh con hoặc lao động nam có vợ sinh con đóng BHXH tự nguyện (hay vừa có thời gian đóng BHXH bắt buộc vừa có thời gian đóng BHXH tự nguyện) từ đủ 6 tháng trở lên, trong thời gian 12 tháng trước khi sinh con, thì được hưởng trợ cấp thai sản.

Mức trợ cấp thai sản là 2 triệu đồng cho mỗi con được sinh ra và mỗi thai từ 22 tuần tuổi trở lên chết trong tử cung, thai chết trong khi chuyển dạ.

Lao động nữ là người dân tộc thiểu số hoặc lao động nữ là người dân tộc Kinh có chồng là người dân tộc thiểu số thuộc hộ nghèo khi sinh con còn được hưởng chính sách hỗ trợ khác theo quy định của Chính phủ.

Tất nhiên bên cạnh lợi ích, vẫn có một số thách thức. Theo nhiều chuyên gia, người lao động tự do thu nhập thấp có thể khó theo đuổi đóng BHXH liên tục, dù mục tiêu 15 năm dễ hơn 20 năm. Việc nhà nước duy trì hỗ trợ tài chính (như trợ cấp mức đóng) là rất cần thiết để người lao động gắn bó lâu dài.

Song song đó, mức lương hưu của nhóm tự nguyện thường khá thấp do họ đóng trên nền thu nhập tối thiểu. Do đó, dù có lương hưu nhưng cuộc sống của họ vẫn khó khăn. Và điều này đòi hỏi sự điều chỉnh lương hưu tối thiểu hoặc chính sách hỗ trợ người hưởng lương hưu thấp.

So sánh tổng thể thì việc có lương hưu, dù nhỏ, vẫn tốt hơn nhiều so với không có khoản nào. Chưa kể, người tham gia còn được cấp thẻ BHYT miễn phí suốt thời gian hưởng chế độ hưu trí. Qua đó, giảm gánh nặng chi phí y tế cho lao động tự do.