Mpox hiện đang bùng phát dữ dội tại nước Cộng hòa Dân chủ Congo, đồng thời bệnh đã lan rộng qua nhiều quốc gia châu Phi lân cận. Hơn 15.600 ca mắc bệnh Mpox và 537 ca tử vong đã được phát hiện tại nước này trong năm nay, một tình huống mà Tổng giám đốc WHO Tedros Adhanom Gebrselassie nhận định là "rất đáng lo ngại".

Mpox là gì?

Mpox (trước đây còn gọi là bệnh đậu mùa khỉ) là một bệnh truyền nhiễm do vi rút đậu mùa khỉ (Monkeypox) gây ra, vi rút này thuộc họ Poxviridae bao gồm 2 dòng di truyền chính là clade I và II.

Bệnh Mpox lưu hành ở các quốc gia thuộc miền Trung và Tây Phi. Bệnh ban đầu xảy ra trên khỉ, sau đó lây từ khỉ sang người, và hiện nay lây từ người sang người qua tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết từ nốt đậu hoặc từ sang thương da và niêm mạc của người bệnh. Các triệu chứng phổ biến của bệnh Mpox là phát ban trên da hoặc tổn thương niêm mạc có thể kéo dài 2–4 tuần kèm theo sốt, nhức đầu, đau nhức cơ, đau lưng, mệt mỏi và sưng hạch bạch huyết. Hầu hết người mắc bệnh sẽ hồi phục hoàn toàn, nhưng có một tỷ lệ người bị bệnh bị biến chứng nặng và có thể tử vong.

Tại sao đợt bùng phát Mpox lần này đáng lo ngại?

Mặc dù các đợt bùng phát bệnh Mpox không phải là hiếm ở nước Cộng hòa Dân chủ Congo, nhưng trong thời gian qua với sự xuất hiện của chủng vi rút mới (clade Ib) số ca mắc tăng rất nhanh, đường lây chủ yếu vẫn qua quan hệ tình dục.

Trong tháng 7 vừa qua, hơn 100 trường hợp được xác nhận trong phòng thí nghiệm của nhóm 1b đã được báo cáo ở 4 quốc gia lân cận nước Cộng hòa Dân chủ Công – Gô, nơi  mà trước đây chưa có báo cáo về Mpox, bao gồm Burundi, Kenya, Rwanda và Uganda. Các chuyên gia tin rằng số lượng các trường hợp này thực sự cao hơn vì một tỷ lệ lớn các ca bệnh có triệu chứng lâm sàng nhưng chưa được xét nghiệm.

Đợt bùng phát Mpox đã từng xảy ra trước đây?

Vào tháng 7 năm 2022, khi đợt bùng phát Mpox ở nhiều quốc gia trên thế giới ngoài lục địa châu Phi, WHO đã tuyên bố tình trạng y tế công cộng khẩn cấp toàn cầu vì dịch lây lan nhanh chóng qua quan hệ tình dục ở nhiều quốc gia mà trước đây chưa từng thấy loại vi rút này. WHO đã tuyên bố kết thúc tình trạng khẩn cấp vào tháng 5 năm 2023 sau khi đã kiểm soát được số ca mắc Mpox trên toàn cầu. Tuy nhiên tình hình Mpox tại châu Phi vẫn tiếp tục diễn biến phức tạp.

Quyết định thông báo tình trạng y tế công cộng khẩn cấp toàn cầu lần này của WHO là quyết định công bố lần thứ hai trong vòng 3 năm qua liên quan đến bệnh Mpox. Theo WHO, việc công bố tình trạng khẩn cấp nhằm huy động nguồn tài trợ kinh phí, nguồn vắc xin được cấp phép sử dụng trong tình trạng khẩn cấp, để tạo điều kiện cho các quốc gia châu Phi tiếp cận công bằng với vắc xin, giám sát, chẩn đoán và điều trị bệnh nhằm kịp thời ngăn chặn dịch bệnh nguy cơ lan khắp lục địa châu Phi.

Tình hình Mpox tại khu vực phía Nam và Thành phố Hồ Chí Minh như thế nào?

Tại khu vực phía Nam, theo báo cáo của Viện Pasteur Thành phố Hồ Chí Minh, trong 2 năm 2023-2024 ghi nhận 199 ca Mpox, trong đó có 8 ca tử vong. Thành phố Hồ Chí Minh là tỉnh ghi nhận số ca mắc (156 ca) và tử vong (6 ca) trong năm 2023-2024 cao nhất tại khu vực phía Nam. Theo đó, tổng số ca Mpox phát hiện trong 2 năm 2023 - 2024 tại Thành phố Hồ Chí Minh là 156 ca, trong đó có 6 ca tử vong. Riêng năm 2024, có 49 ca Mpox, không có ca tử vong.

Về đặc điểm dịch tễ của các ca bệnh tại Thành phố, 100% là nam giới, tuổi trung bình là 32 tuổi (nhỏ nhất là 18 tuổi và lớn nhất là 53 tuổi). Độ tuổi ghi nhận nhiều nhất là 30 – 39 tuổi (46%), 84% ca bệnh tự nhận bản thân thuộc nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM). Đáng lưu ý có 55% là người sống chung với HIV và 7% đang điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV.

Hiện nay, dịch bệnh Mpox trên địa bàn Thành phố vẫn đang được kiểm soát thông qua các hoạt động giám sát chủ động tại cửa khẩu và cộng đồng. Thành phố chưa ghi nhận thay đổi về dịch tễ học của bệnh. Dòng vi rút gây bệnh hiện vẫn là clade IIb, là dòng gây dịch cho các nước trên thế giới, chưa phát hiện clade Ib. Dịch vẫn lây chủ yếu trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới hoặc lưỡng tính, qua hành vi quan hệ tình dục không an toàn. 

Ngành y tế Thành phố vẫn tiếp tục duy trì các hoạt động phòng chống dịch bệnh, thực hiện giải trình tự gen một số mẫu bệnh phẩm để giám sát sự biến đổi của vi rút gây bệnh.

Sở Y tế khuyến cáo người dân nếu phát hiện bản thân hoặc người xung quanh có triệu chứng nghi ngờ mắc bệnh Mpox cần đến ngay các cơ sở y tế để được tư vấn, chẩn đoán và điều trị đúng. Người bị bệnh cần tuân thủ nghiêm túc các hướng dẫn của nhân viên y tế trong chăm sóc điều trị cho bản thân, giảm thiểu các biến chứng cũng như thực hiện nghiêm túc các biện pháp phòng lây nhiễm. Biện pháp phòng bệnh tốt nhất là thực hành quan hệ tình dục an toàn.